Wat is de positie van Europa tegenover schaliegas?

Zoals wel vaker zijn de meningen in Europa verdeeld. Een aantal landen zijn er voorstaander van en andere landen zijn bezorgd over de negatieve milieu-impact. Vooral de landen die zelf schaliegas kunnen produceren en die er economisch voordeel uit kunnen halen, blijken voorstander te zijn. Het Europees Parlement heeft eerder beslist dat het de schaliegaswinning niet meteen zal verbieden, maar heeft het wel als risicovol bestemd door aan te geven dat ze het “effect op het milieu moeten bestuderen en bijhouden”. Elk EU-land kiest zelf welk schaliegasbeleid ze voeren. Onder meer Bulgarije en Frankrijk hebben eerder al beslist dat de schaliegaswinning er verboden is. Duitsland heeft het verboden in waterrijke gebieden.

Zit er schaliegas in de Nederlandse bodem?

Ja, maar het is moeilijk om te zeggen hoeveel schaliegas dat is. In 2013 schatte het TNO dat er ongeveer 200 tot 500 miljard kubieke meter schaliegas in de Nederlandse bodem zit. Dat is ongelofelijk veel, maar valt in het niets met de gasreservoirs van Groningen. Daarin zat ooit ruim 2800 miljard kubieke meter aardgas. Daarvan is intussen al ongeveer 2100 miljard kubieke meter gewonnen. Bovendien kan veel van het schaliegas in ons land sowieso niet worden gewonnen om zowel technische als economische redenen, laat staan omwille van milieuoverwegingen.

Mag er in Nederland naar schaliegas worden geboord?

Ja en nee. Wie naar schaliegas wil boren, moet een vergunning hebben van het Ministerie van Economische Zaken. Of schaliegaswinning in een bepaald gebied al dan niet wordt toegestaan, is onder andere afhankelijk van de Milieu Effect Rapportage. Een boorfirma heeft naast een vergunning van het Ministerie ook een concessie nodig en ook de gemeente moet nog eens een vergunning toestaan. Er mag in theorie dus naar schaliegas worden geboord in Nederland, maar in de praktijk is dat eigenlijk anders. Het is namelijk vrijwel onmogelijk om de juiste vergunningen te bekomen. In juli 2019 besloot Minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat dat het schaliegasbedrijf Cuadrilla een bestaande vergunning niet langer mag gebruiken om te boren naar schaliegas in de Noordoostpolder en Boxtel. Bovendien besliste men eerder om het boren naar schaliegas tot minstens 2023 niet toe te staan. Zeg nooit nooit, maar momenteel ziet het er niet naar uit dat er op korte termijn ergens naar schaliegas zal worden geboord in ons land. Er zijn gewoon te veel bezwaren.

Wat is het verschil tussen schaliegas en aardgas?

Schaliegas is eigenlijk gewoon een vorm van aardgas. Vanuit chemisch oogpunt is het net dezelfde brandstof. Het bestaat alle twee voornamelijk uit methaan. Het klassieke aardgas zit echter als een grote bel in een ondergronds reservoir. Schaliegas zit daarentegen in allemaal piepkleine belletjes in de grond.

Welke chemicaliën gebruikt men voor het winnen van schaliegas?

Er zijn verschillende chemische stoffen die worden gebruikt. Om de boorvloeistof bij temperaturen van 150 °C en onder hoge druk (+/- 300 bar) toch voldoende soepel te houden, voegt men bijvoorbeeld polyacrylamide toe. Er bestaat nog veel onduidelijkheid over de gevolgen van het gebruik van deze stof. Daarnaast maakt men vaak gebruik van glutaraldehyde. Dit desinfectiemiddel voorkomt algenvorming en verstoppingen. Het is een giftige verbinding die uitstekend oplost in water en waarvan je liever niet hebt dat het in het grondwater komt.

Destructief schaliegas als alternatief voor Russisch aardgas: (g)een goed idee?

Europa wil onafhankelijker worden van Russisch gas. Het probleem met gas is dat het van A naar B moet worden gebracht. Russisch gas wordt via diverse gaslijnen naar Europa getransporteerd. Deze gaslijnen komen onder meer via Turkije, Oekraïne en Wit-Rusland Europa binnen en lopen zelfs verder tot in Engeland. Er zijn ook Noorse gaslijnen die gas naar Europa doen vloeien. Het is door de behoefte aan goede gasinfrastructuur moeilijk om ander gas naar Europa te brengen. Als alternatief voor Russisch gas rekent men veelal op vloeibaar Amerikaans LNG-gas dat met grote schepen naar Europa wordt gebracht. Alleen zit er vaak een reukje aan dit gas.

Rekenen op vloeibaar gas uit de Verenigde Staten

Gas komt niet alleen in gasvormige toestand voor, maar kan ook vloeibaar worden gemaakt. Men spreekt dan van LNG of liquified natural gas. Om het aardgas vloeibaar te maken, dient men het te koelen tot extreem lage temperaturen van -162 °C. Het gas wordt dan compacter en gemakkelijker om te transporteren. Honderd liter LNG komt overeen met ongeveer 55 m³ gas. Dit vloeibare gas kan door middel van grote tankschepen worden getransporteerd. Het voordeel hiervan is dat de bedrijven achter dit gas veel flexibeler kunnen zijn. Ze varen naar daar waar de koper het meeste wil betalen. Dat drijft de prijs op. Bij vaste gaslijnen is dat niet het geval, waardoor de prijzen voor dergelijk gas competitiever zijn.

Steeds meer Amerikaans schaliegas

De Verenigde Staten hebben goed begrepen dat ze meer moeten produceren als Europa het Russische gas links wil laten liggen. In principe gaan de Amerikanen uit van ongeveer 22 miljard kubieke meter gasproductie per jaar, maar het is de bedoeling om dat op termijn op te trekken naar 50 miljard. Dat ze dat überhaupt kunnen, heeft te maken met een recente ommekeer in het Amerikaanse gaslandschap.

Vroeger was de groeiende economie van de Verenigde Staten zelf afhankelijk van de invoer van vloeibaar gas. Door het gebruik van schaliegas is het land echter uitgegroeid tot een belangrijke exporteur. Het ging daarbij allemaal heel snel, hoewel dat ook relatief is. De techniek om schaliegas te winnen, bestaat namelijk al sinds de jaren ’50, maar pas na de millenniumwisseling werd het economisch en technologisch haalbaar om het op grote schaal toe te passen.

Schaliegas als alternatief voor het klassieke aardgas

Een probleem met aardgas is dat het niet overal te vinden is, of toch niet op de manier die we zouden willen. Aardgas komt namelijk vooral voor in gasvelden, een in principe ondoordringbare laag waarin het gas zich ophoopt en waar wij mensen van af kunnen tappen. Met schaliegas bewijst men echter dat men ook elders aardgas kan vinden. Aardgas komt namelijk ook voor tussen de ondergrondse lagen met keiharde rotsen. Aanvankelijk dacht men dat aardgas niet te kunnen ontginnen, maar met de omstreden techniek van hydraulic fracking lukt het bijzonder goed.

In de Verenigde Staten kopen zogeheten wildcatters, bedrijven met veel lef en geld, groten lappen grond waarvan men vermoedt dat er wel eens schaliegas onder kan zitten. Ze hebben gespecialiseerde geologen in dienst die moeten helpen om beredeneerd te gokken. Deze geologen zijn enorm belangrijk, want een financiële catastrofe dreigt als er uiteindelijk geen gas in de grond zit. Faillissementen zijn in de sector dan ook helemaal niet ongewoon. Desondanks vinden de wildcatters na zo’n faillissement vaak eenvoudig opnieuw tientallen tot honderden miljoenen dollars bij de banken die de waaghalzerij willen sponsoren, want de bank weet dat er gewoon ongelofelijk veel geld mee te verdienen valt.

Dat heeft de afgelopen jaren ook geloond. Intussen zijn er honderdduizenden schaliegasbronnen gevonden en is de schaliegasproductie ongelofelijk belangrijk voor de Amerikaanse markt die absoluut niet met gastekorten te maken krijgt.

Winning van Amerikaans schaliegas

Een van de redenen waarom we het in Europa niet op grote schaal kiezen voor schaliegas heeft te maken met de manier waarop het wordt gewonnen: hydraulic fracking. Daarbij voert men eerst weken- tot maandenlang verticale boringen uit. Het gaat om erg diepe boringen, want de aan te boren gesteenten bevinden zich vaak op dieptes van 3 tot 5 km. Eenmaal men de gewenste diepte heeft bereikt, begint men horizontaal te boren om de verschillende gesteenten aan te boren.

Via ondergrondse explosies worden deze steenlagen doorbroken, waarna men met heel grote kracht water door de gecreëerde schachten prest. Dit water wordt gecombineerd met zand en diverse chemicaliën. Deze combinatie houdt de barsten in het gesteente open waaruit vervolgens het schaliegas ontsnapt. Het zogenaamde fracken kan enkele weken duren, waarna een put gemiddeld genomen tien tot twintig jaar actief blijft.

Het gas dat naar boven komt, is vermengd met water. Dat alles wordt dan naar een zuiveringsinstallatie gebracht. Het water kan opnieuw worden gebruikt en het schaliegas vertrekt via pijpleidingen naar de consumenten. In het geval van LNG maakt men het vloeibaar om het naar de rest van de wereld te vervoeren.

Milieubezwaren bij Amerikaans schaliegas

In de Verenigde Staten is schaliegas in grote hoeveelheden beschikbaar. Ook in onder meer Canada, Frankrijk, Zweden en het Verenigd Koninkrijk is dat het geval. In het verleden heerste er discussie over de winstgevendheid van schaliegas. Men nam toen aan dat het economisch enkel rendabel was als de afzetmarkt nabij is. Door de oplopende gasprijzen is dat natuurlijk veranderd. Desondanks is het nog steeds een heel Amerikaans fenomeen en dat heeft veel te maken met de talrijke milieubezwaren waarmee het te maken krijgt.

Veel grondwater nodig en achterblijven met vervuild water

Voor hydraulic fracking heeft men niet alleen grote hoeveelheden water nodig, maar ook zand en chemische additieven. Reken op ongeveer 300 m³ water per frackingoperatie. Op een horizontale lengte van een kilometer zijn er al snel ongeveer dertig zo’n operaties nodig of 9.000 m³ water. Anderzijds blijft men achter met grote hoeveelheden vervuild afvalwater boordevol gifstoffen. Dat injecteert men in disposal wells, ondergrondse geologische lagen waar het water zogezegd eeuwen zou moeten kunnen blijven zitten. Andere keren legt men gigantische kunstmatige vijvers of tanks aan om het afvalwater in op te slaan. Net als bij kernenergie blijft men dus achter met potentieel destructief afval waarmee men maar moeilijk iets kan aanvangen.

Ecologische rampen zijn niet uit te sluiten

Rampen gebeuren wel degelijk, veelal tijdens het ontginnen van het schaliegas. Dat komt onder andere doordat er breuken ontstaan in de ondergrondse schachten, waardoor het vervuilde water en het grond- en drinkwater vermengen. Volledige rivieren kunnen zo verontreinigd worden. Een bekend voorbeeld hiervan is de milieuramp bij Opossum Creek in Monroe County (Ohio). Toen werd de volledige waterfauna van een volledige kreek vernietigd. Er kwamen honderdduizenden kikkers, salamanders en vissen dood bovendrijven. Op sommige locaties is het gas zo hard met het drinkwater vermengd dat het kraantjeswater gewoon in brand kan worden gestoken.

Aardbevingen en grondverzakkingen

Daarbovenop gaat de praktijk ook nog eens samen met aardbevingen en grondverzakkingen. Ze ontstaan niet altijd door de boring zelf, maar soms ook door de disposal wells. In het Amerikaanse stadje Youngstown kennen ze in principe nooit aardbevingen, maar sinds de winning van schaliegas zijn er vaak meer dan tien per jaar. Vanuit Canada zijn er dan weer alarmerende rapporten over hoe de ondergrondse rotslagen instabiel worden en hoe dit grote aardbevingen kan veroorzaken.

Dumpen van afval en gevaarlijke werkomstandigheden

Er is niet alleen het vervuilde water, maar bovendien komt er ook bij het boren zelf allerlei viezigheid naar boven en blijken de Amerikaanse winningsbedrijven niet om een schandaal verlegen te zijn. Sommige bedrijven kregen al miljoenenboetes omdat ze boorafval illegaal lozen in moerassen en beken.

Het een en ander is ook gewoon eigen aan de sector. Deze ondernemers nemen ongelofelijk veel risico’s en leven soms op het randje van een faillissement. Dan is het niet vreemd dat ze gekke dingen doen als illegaal afval loodsen. In de praktijk speelt men vaak ook nog eens met mensenlevens, want ook veiligheidsmaatregelen zijn nu eenmaal bijzonder duur. Er zijn in de Verenigde Staten al tientallen doden gevonden bij het winnen van schaliegas.

Schaliegas draagt bij aan de klimaatopwarming

Ten slotte is schaliegas net als het klassieke aardgas een fossiele brandstof die bijdraagt aan het broeikaseffect en aan de opwarming van de aarde. Het zijn stuk voor stuk redenen waarom milieuorganisaties zich uitspreken tegen schaliegas. Het blijft belangrijk dat we in Nederland aardgasvrij wonen.

Argumenten voor de keuze voor Amerikaans schaliegas

Over schaliegas zijn de meningen hoe dan ook verdeeld. Experts wijzen erop dat Russisch aardgas ook niet per se goed is voor het milieu. Ook de Russen nemen het niet al te nauw met milieuzorgen en krijgen al eens te maken met gaslekken. Dat is catastrofaal voor het milieu, want aardgas in pure vorm is tot tachtig keer schadelijker voor het klimaat dan CO2. Experts geven aan dat Europese gascentrales die Russisch gas gebruiken hierdoor even schadelijk voor het klimaat zijn als steenkoolcentrales. Het is niet zo dat de Amerikaanse gasbedrijven nooit met gaslekken te maken krijgen, maar de Amerikanen trachten die lekken altijd onder controle te krijgen, terwijl de Russen geen enkele intentie hebben om dat te doen.

Daarnaast relativeert men al eens het risico op aardbevingen. Bij aardgas is er namelijk één grote poreuze bel die een groter aardbevingsrisico inhoudt dan bij de kleine bellen die over diepgelegen stroken te vinden zijn. Groningen weet als geen ander dat aardbevingen ook bij de klassieke aardgaswinning voorkomen.

Verder rekent men bij Amerikaans schaliegas op gas dat afkomstig is van een democratisch land. Dat is beter dan het sponsoren van de oorlogen van een totalitair regime. En alleen al dat lijkt Europese landen te overtuigen om te kiezen voor het Amerikaanse schaliegas.